Çocuklarda Empati

Empati becerisi gelişim süreçlerine bağlı olarak ve çocuktan çocuğa değişkenlik gösterebilir. Örneğin, bir çocuk üzülen bir diğer çocuğu görünce yanına giderken, başka bir çocuk ise oyununa devam edebilir.

Empati nedir?:

• Çocuğun diğer insanların kendinden farklı olduğunu ve farklı duygu ve düşünceleri olduğunu anlaması,
• Kendi duygularını tanıması ve tanımlaması,
• Duygusal tepkilerini kontrol etmesi,
• Kendini başkalarının yerine koyup onların nasıl hissettiklerini tahmin etmesi,
• Ve karşısındaki bireyin hislerine göre kendi davranışlarını uyarlayabilme düşüncesini geliştirebilmesi.

Görüldüğü gibi bu beceriler hemen gelişebilecek beceriler değildir, çocukluktan başlayıp, ergenlik dönemine kadar, hatta yetişkinlik döneminde de devam eden bir süreçtir. Bu beceri, genetikten, mizaçtan ve çevresel faktörlerden etkilenir. Ayrıca, deneyim ve pratik sonucu oluşur ve gelişir.

Özellikle bebeklik döneminde empatinin gelişmesi ebeveynlik stili, bebeğin deneyimleri ve diğer çevresel faktörlerle yakından ilgilidir.

Bebek henüz tüm yüz ifadelerini bilmediğinden ve algılayamadığından, tüm duyguları tanımadığından ve tüm durumları anlayamadığından empati göstermesi zordur. Ebeveynlik stili, ailenin kendi içindeki ve çocukla aralarında olan ilişkileri de çocuğun empati yeteneğini geliştirmesini etkiler. Bağlanma, özellikle güvenli bağlanma, çocuğun ileriki hayatında daha yüksek empati sahibi olmasına yol açabilir. Ebeveynlerin olaylara ve durumlara verdikleri özellikle duygusal tepkiler de çocuğun bu beceriyi öğrenmesini etkiler. Bunun yanında televizyondan, çevresindeki insanlardan vb. gözlemlediği tepkiler de, yani içinde yaşadığı kültür de çocuğun empati yeteneğinin gelişmesini sağlar.

Empati Becerisinin Gelişimi

Empati küçük yaşta gelişmeye başlar. Doğumdan birkaç saat sonra bile bebekler, etraftaki diğer bebeklerin ağlamalarına tepki göstermeye başlar.

1 yaşına geldiklerinde bebekler sosyal çevreleri konusunda daha dikkatli ve algısal olurlar. Belli sosyal durumlarda nasıl tepki vermeleri gerektiğini anlamak için ebeveynlerden gelen işaretlere bakarlar.

18 aylıktan itibaren çocukların empati gelişiminde çok büyük bir adım atılır. Çocuklar başkalarının kendilerinden farklı duygu ve düşünceleri olduğunu anlar.

4-5 yaşından itibaren, yani okul öncesi yaşlarda bir başka büyük değişim gerçekleşir. Çocuklar, başka insanların kendilerinden farklı olduğunu ve kendilerinden farklı duygu ve düşünceleri olduğunu anlarlar.

5-6 yaşlarından itibaren çocuklar duyguları ile ilgili konuşmaya başlarlar.

Empati tam anlamı ile öğretilebilen bir beceri olmamasına rağmen, ailelerin çocuklardaki empati gelişimini desteklemek için kullanabileceği birkaç yöntem vardır.

1. Pozitif Ebeveynlik;

Çocuk, ebeveynlerinin fiziksel ve duygusal olarak kendine destek olduğunu bilir ise kuracağı sosyal ilişkiler daha güçlü olur ve empati göstermesi daha kolay olur.

2. Çocuğun duygularını tanımasına yardımcı olmak;

Sadece pozitif değil, negatif duyguların da normal olduğunu çocuğa anlatmak ve bu duygularla başa çıkmasında destek olmak çok önemlidir. Aile ve çocuk bu negatif duygulardan, bu duygulara neden olan kişi, olay ve durumlar ile ilgili konuşabilir.

3. Çocuğa model olmak;

Ebeveyn ve çocuk arasındaki bağlanmanın sonucu olarak çocuk aileyi model olarak alır ve davranışlarını da buna göre belirler. Ailenin çocuğa, tanıdığı ve tanımadığı diğer insanlara empati göstermesi, çocuğun bu davranışları model olarak almasını ve kendisin de uygulamasını sağlar.

4.Çocuğa empati yapabileceği sorular sormak;

Empati yeteneğinin gelişmesi için çocuğa gerçek veya hayali senaryolar hakkında sorular sorularak, çocuğun bu konularda düşünmesi sağlanabilir. ‘Sence nasıl hissediyordur?’ gibi sorular çocuğun diğer insanların duyguları hakkında düşünmesine fırsat sunar.

Çocukların sevdiği veya aşina oldukları kitapların karakterleri ve onların duygu ve düşünceleri ile ilgili sorular da, çocuğun ilgisini daha çok çekeceğinden faydalı olabilir.

5.Çocuğun anlamak istediği duygu ile eşleşen yüz ifadesini taklit etmesi;

Başka insanların duygularını anlayabilmek ve kendini onların yerine koyabilmek için kullanılabilecek yöntemlerden biri de çocuğun bu duygu ile eşleşen yüz ifadesini taklit etmesidir. Araştırmalara göre bu duyguyu yansıtan yüz ifadesinin taklit edilmesi sonucu beyinde bu duygunun organik olarak yaşanması ile aynı aktivasyon sağlanıyor ve aynı fiziksel tepkiler veriliyor (Decety ve Jackson, 2004)

6. Çocuğun ahlak anlayışını geliştirmek için ödül ve ceza yöntemi gibi dış etkenler yerine iç etmenlerden faydalanılmalıdır.

Ağır cezalar veya sert kurallar yerine mantıklı açıklamalar ve hareketlerin ahlaki sonuçları çocuğa açıklandığında çocuğun bu bilgileri daha fazla içselleştirdiği biliniyor. Bundan dolayı çocuğun içsel bir doğru yanlış anlayışının oluşması için bu yöntem tercih edilebilir.

7. Çocuğunuzun medya ve sosyal medya kullanımını denetlemek;

Araştırmalara göre şiddet içeren içeriklere maruz kalan çocuklar bu davranışları model olarak alırlar ve bu içeriklere maruz kalmayan çocuklardan daha az empati gösterirler. Bundan dolayı çocuğun farklı medya ortamlarını kullanımı denetlemelidir.

https://www.psychologytoday.com/us/blog/smart-parenting-smarter-kids/201905/how-children-develop-empathy

https://www.parentingscience.com/teaching-empathy-tips.html

https://mcc.gse.harvard.edu/resources-for-families/5-tips-cultivating-empathy

“I feel how you feel…” The importance of helping your children to develop empathy

Decety J ve Jackson PL. 2004. The functional architecture of human empathy. Behavioral and cognitive neuroscience reviews 3(2):71-100.