ÖZEL GEREKSİNİMLİ ÇOCUKLARIN EBEVEYNLERİNDEKİ DEPRESYON

Depresyon Nedir?

Depresyon; uzun süreli devamlılık gösteren çökkün duygulanımdır. Depresyonun en ayırıcı özellikleri; zevk alınan şeylerden zevk alamama, enerjinin ve ilginin azalması durumudur. Bunlara eş zamanlı olarak konsantrasyon ve özgüvende azalma görülebilmektedir. Depresyonda suçluluk, kendine zarar verme, intihar düşünceleri, uykuda azalma ya da artma, iştahta değişim ve libidonun azalması diğer sık karşılaşılan tablodur.¹

Depresyon kendini nasıl belli eder?

• Çökkün duygudurumu ya da her zaman zevk aldığı şeylerden zevk alamama
• Çok fazla uyuma,
• Davranışsal olarak yavaşlama ya da yerinde duramama
• Ağırlık kaybı ya da artışı,
• İştahta değişiklik,
• Enerjinin kaybedilmesi
• Değersizlik ya da aşırı suçlu hissetme hali,
• Odaklanmakta güçlük,
• Yinelenen özkıyım düşünceleri

Yukarıdaki belirtilerinin iki hafta boyunca neredeyse her gün ve günün büyük bölümünde bulunması; belirtilerin normal kayıpta gösterilen tepkiden daha farklı ve şiddetli olarak yaşanması depresyonun kendini belli ettiği tablodur. ²

Serebral Palsili Çocukların Ebeveynlerinde Depresyon

Gelişimsel bozukluğu olan çocukların anne-babaları, çocuğun bakımıyla ve uzun süren iyileştirme sürecinde fiziksel, psikolojik ve ekonomik zorluklarla karşı karşıya kalmaktadır.  Sağlıklı bir çocuğa sahip olma ümidini yitirdiği için kaygı ve hayal kırıklığı yaşamaktadır.³

Serebral palsili çocukların fonksiyonel yeti yitimi ve bu yeti yitiminin getirdiği diğer güçlükler ebeveynlerin yaşam kalitesini olumsuz etkileyen bir faktör olarak değerlendirilmiştir.⁴ Bununla birlikte Serebral palsili çocuklarda karşılaşılan uyku problemlerinin, normal gelişim gösteren çocuklara göre 4 kat daha fazla olduğu gözlenmiştir.⁵ Bakım veren anne-babanın bu uyku problemi ile baş etme çabaları anne-babanın da uyku problemi yaşamasına neden olmaktadır. Bu nedenlerden kaynaklı serebral palsili çocukların anne-babasının depresyona yatkınlığının olabileceği düşünülmüştür.

Yapılan araştırmalar Serebral palsili çocukların ebeveynlerinin depresyon ölçek puanının, normal gelişim gösteren çocukların ebeveynlerinin depresyon ölçek puanından daha yüksek olduğu olduğunu göstermektedir.^6-7-8-9-10 Bu araştırmalar sonucunda serebral palsili çocukların ebeveynlerinin depresyona daha yatkın oldukları yorumu yapılabilmektedir.

Otizm Spektrumlu Çocukların Ebeveynlerinde Depresyon

Otizm spektrum bozukluğu olan çocukların ebeveynleri çocuklarının yararına ilişkin neler yapabileceklerini bilememenin endişesini yaşamaktadırlar. Çoğunlukla özel gereksinimleri olan bu çocukların aile yaşantısında bir takım uyum problemleri yaşanmaktadır. Hem ebeveynlerin neler yapabileceklerini bilememeleri durumu hem de aile içi yaşanan uyum problemleri ebeveynlerin özgüvenlerini olumsuz yönde etkilemektedir.¹¹

Otizm spektrum bozukluğu olan çocukların ebeveynlerindeki depresyon ve diğer psikolojik bozuklukların görülme sıklığı normal gelişim gösteren çocukların ebeveynlerine göre daha fazla olduğu görülmüştür.¹² Başka bir araştırmada otizm spektrum bozukluğu olan çocukların annelerinin depresyon ve anksiyete düzeyi babalara göre daha yüksek olduğu bulunmuştur).¹¹  Ardıç’ın 2015 yılında otizm spektrum bozukluğu olan çocukların ebeveynleri ile yürüttüğü bir çalışmada psikoeğitim alan ebeveynlerin almayan ebeveynlere göre depresyon ve stres düzeylerinin daha düşük olduğunu bulgulamıştır.¹³

Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu Olan Çocukların Ebeveynlerinde Depresyon

Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu (DEHB) tanısının nörolojik ve genetik faktörlerinin etkisi önemli olmuştur. Bu çocukların dikkat sürelerinin kısa olması, dürtüselliğin ve hareketliliğin fazla olması; ebeveynlerin duygudurumunu etkileyen bir faktör olarak görülmektedir.

Literatür tarandığında, yapılan çalışmalarda Dehb’li çocuğu olan ebeveynlerin depresyon ölçeği puanları, Dehb’li olmayan ebeveynlerin depresyon ölçeği puanlarından daha yüksek olduğu görülmüştür ^14-15-16. Yani Dehb’li çocuk sahibi olmak anne-babaların depresyon düzeylerini arttırabilmektedir.

Sonuç

Özel gereksinimli çocukların tedavisinde ebeveynlerin rolü önemlidir. Ebeveynin duygudurumu, çocuğa karşı tutumunu etkilemektedir. Çökkün bir duygudurumunda (depresyon) olan ebeveyn, çocuğa karşı daha az ilgili ve daha az tahammüllü olabilmektedir. Özel gereksinimi olan çocukların özel ihtiyaçlarının karşılanması ve gelişimlerinin desteklenmesi için ebeveynlerin depresyon ile baş etme becerilerinin geliştirilmesinin önemi vurgulanmalıdır.  Tam da bu nedenlerden ötürü ebeveynlerin depresyon gibi çökkün duygudurumunun iyilik hali için psikoterapi, psiko-eğitim grup çalışmaları ve psikofarmakolojik destek alması önerilmektedir.

Kln.Psk. Mustafa ATAY

KAYNAKÇA

1. Karamustafalıoğlu, O., & Yumrukçal, H. (2011). Depresyon ve anksiyete bozuklukları. Şişli Etfal Hastanesi Tıp Bülteni, 45(2), 65-74.
2. Davison, G. C., Neale, J. M., & Kring, A. M. (2001). Abnormal psychology (p. 710). New York: John Wiley.
3. KARA, Ö. K., Şahin, S., Tonak, H. A., Gül, A., & Kara, K. (2020). Serebral Palsili Çocuklarda Sağlıkla İlgili Yaşam Kalitesi ve Annelerin Depresyon Düzeyi Arasındaki İlişki. Turkiye Klinikleri J Health Sci, 5(1), 81-90.
4. Wayte, S., McCaughey, E., Holley, S., Annaz, D., & Hill, C. M. (2012). Sleep problems in children with cerebral palsy and their relationship with maternal sleep and depression. Acta Paediatrica, 101(6), 618-623.
5. Newman, C. J., O’Regan, M., & Hensey, O. (2006). Sleep disorders in children with cerebral palsy. Developmental medicine and child neurology, 48(7), 564-568.
6. Ones, K., Yilmaz, E., Cetinkaya, B., & Caglar, N. (2005). Assessment of the quality of life of mothers of children with cerebral palsy (primary caregivers). Neurorehabilitation and neural repair, 19(3), 232-237.
7. DiLEK, B., BATMAZ, İ., KARAKOÇ, M., SARIYILDIZ, M., AYDIN, A., ÇAVAŞ, H., & ÇEViK, R. (2013). Serebral palsili çocukların annelerinde depresyon ve yaşam kalitesinin değerlendirilmesi. Marmara Medical Journal, 26(2), 94-98.
8. Yilmaz, H., Erkin, G., & Nalbant, L. (2013). Depression and anxiety levels in mothers of children with cerebral palsy: a controlled study. Eur J Phys Rehabil Med, 49(6), 823-7.
9. PİŞTAV AKMEŞE, P. E. L. İ. N., MUTLU, A., ÖĞRETMEN, T., & D’ALLESSANDRO, H. D. (2015). Serebral Palsili ve Sağlıklı Çocukların Annelerinin Depresyon Düzeyleri Arasında Fark Var Mıdır?. STED/Sürekli Tıp Eğitimi Dergisi, 24(3), 83-88.
10. Gemiköz, M., Özgen, M., & Mutlu, F. (2020). Serebral palsili çocuğa sahip annelerin anksıyete, depresyon ve yaşam kalitesi düzeyleri. Güncel Pediatri, 18(1), 114-124.
11. Fırat, S. (2016). Otistik çocukların anne-babalarının depresyon ve kaygı düzeyleri. Cukurova Medical Journal, 41(3), 539-547.
12. Meltzer, L. J. (2011). Factors associated with depressive symptoms in parents of children with autism spectrum disorders. Research in Autism Spectrum Disorders, 5(1), 361-367.
13. Ardıç, A. (2015). Otistik spektrum bozukluğu tanısı almış çocukların ailelerine yönelik bir psiko-eğitsel grup programının ebeveynlerinin bazı psikolojik değişkenleri üzerindeki etkisi (Doctoral dissertation, Anadolu University (Turkey)).
14. Öztürk, M., Sayar, K., Güveli, M., Uğurad, I., Acar, B., & Solmaz, M. (2000). Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu olan çocukların annelerinde depresyon ve anksiyete düzeyleri. Düşünen Adam Psikiyatri ve Nörolojik Bilimler Dergisi, 13, 170-174.
15. Karaman, D., Durukan, İ., & Kara, K. (2012). Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu Olan Çocukların Aile İşlevleri ile Annelerinin Depresyon ve Anksiyete Belirti Düzeyleri. TAF Preventive Medicine Bulletin, 11(6).

Karaman, D., Türker, T., Kara, K., Durukan, İ., & Fidancı, M. K. (2013). Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu olan çocuk ve ergenlerde depresyon ve anksiyete düzeyleri. Gülhane Tıp Dergisi, 55(1), 36-41.